Алцхајмерова болест: болест која полека ни ги зема најблиските
7 мин читање
Како што луѓето стареат, може да почнат да доживуваат некои промени во меморијата поврзани со возраста. Можеби им е потешко и да научат нови работи.
Меѓутоа, кога проблемите со меморијата почнуваат да влијаат на способноста за извршување на секојдневните задачи, тоа можеби не е дел од нормалното стареење, туку симптом на деменција.
Кои се знаците и симптомите на деменција?
Деменцијата се карактеризира со постепено и прогресивно намалување на когнитивните способности (заборавеност, недостаток на чувство за насока, послабо разбирање на пишаниот и говорниот јазик, послабо расудување, проблеми при извршувањето на секојдневни задачи, проблеми со контролирање на емоциите, нарушувања во социјалното однесување), коешто е поголемо отколку што би се очекувало при нормално стареење.
10 предупредувачки знаци
1. Постепено губење на меморијата
Лицата со деменција можеби не се сеќаваат што појадувале, но може детално да се сетат на настани од младоста. Други симптоми вклучуваат заборавање на важни датуми и настани, како што се родендени или имињата на членовите на семејството.
2. Проблеми со извршување на рутински задачи
Лицата со деменција може да имаат проблеми со извршување на рутински задачи. Може да ги заборават состојките кога го подготвуваат омиленото јадење или може да имаат тешкотии при следење на рецептите.
3. Проблеми при зборување
Лицата со деменција може да застанат додека зборуваат и да се обидат да се сетат на вистинските зборови, да го повторат она што веќе го кажале или да пелтечат додека зборуваат. Лицата може да имаат проблеми со пронаоѓање на зборови и именување на предмети (на пр. да кажат „долги ракави“ наместо „панталони“).
4. Дезориентација во времето и просторот
Лицата со деменција можеби нема целосно да го разберат текот на времето и може да им биде тешко да разберат нешто што не се случува овде и сега. Може да заборават каде се или како стигнале таму, па може да се загубат.
5. Влошување на интелектуалните способности, неможност за оценување и организирање
Лицата со деменција често се соочуваат со тешкотии кога планираат или решаваат проблеми. Тешко донесуваат одлуки и често се погрешни (носат несоодветна облека, купуваат преку телефон или онлајн итн.).
6. Повторување на истите прашања
Лицата со деменција може да го повторат истото прашање 20 пати во денот. Ова не значи дека не го слушнале вашиот одговор или дека намерно се обидуваат да ве вознемират. Не можат да ги запомнат вашите одговори поради болеста.
7. Ставање предмети на невообичаени места
Лицата со деменција може да ставаат предмети на невообичаени места (на пр. да стават накит во сад за шеќер или валкана чаша во плакарот), да изгубат предмети и да заборават каде ги ставиле. Често може да бараат работи, да проверуваат каде се складирани или да обвинуваат други за кражба.
8. Промени во карактерот и однесувањето
Лицата со деменција може лесно да се вознемират и може да станат донекаде агресивни или да се однесуваат чудно. Често може да се однесуваат спротивно од очекувањата и несоодветно да реагираат на некои ситуации.
9. Промени во емоциите и расположението
Лицата со деменција се помалку мотивирани, можат да станат пасивни, да спијат повеќе од вообичаено, да не знаат што да прават и да губат интерес за работите што порано ги сакале.
10. Повлекување од општеството
Трајно повлекување од должности, социјални активности, хобија или спортови.
Прогресијата на симптомите се одразува во постепеното влошување на функцијата на мозочните клетки. Протеинските наслаги во мозокот на пациентите со деменција постепено може да доведат до влошување на функцијата на мозочните клетки (неврони). Експертите сѐ уште не се сигурни зошто тоа се случува. Како што растеме, учиме нови вештини и добиваме информации. Но, лицата со деменција постепено ги губат вештините што ги стекнале и забораваат на она што порано го знаеле, што ги прави сè побеспомошни.
Постојат повеќе од 100 различни видови на деменција. Најчеста причина за деменција е Алцхајмеровата болест, којашто се јавува кај повеќе од половина од пациентите со деменција. Алцхајмеровата болест се јавува кај еден процент од луѓето постари од 60 години, пет проценти од луѓето постари од 75 години и четвртина од населението на возраст над 85 години.
Здравите навики во исхраната, физичката активност, вежбањето на когнитивните вештини, вежбите за релаксација и дружењето придонесуваат за здравјето на нашиот мозок. Важно е да се започне со терапија со лекови што е можно порано за да се одржат најдобрите можни когнитивни и функционални способности на пациентот.
Фактори на ризик за развој на Алцхајмерова болест
Ризикот за развој на оваа болест е поголем кај луѓето со семејна историја. Деменцијата се јавува кај повеќе жени отколку мажи. Поврзана е со изложеност на потенцијално токсични материи, (претерано) консумирање на алкохол и пушење. Почеста е кај пациентите со васкуларни заболувања. Некои истражувања укажуваат на придобивките од консумирањето на зелен чај, вклучување на варена или печена риба во исхраната, одржување на физичка и социјална активност. Накратко, сегашниот здрав начин на живот може да ги намали шансите за деменција во староста.
На многу малку луѓе им е дијагностицирана Алцхајмерова болест во почетните фази на болеста
Се проценува дека помалку од половина од сите лица со дијагноза живеат во развиениот дел на светот. На почетокот на болеста, пациентите имаат некритични симптоми. Нивните семејства и пријатели не ги забележуваат или првично ги негираат. Во оваа фаза, пациентите може да имаат проблеми со зборовите кога зборуваат и со губење на меморијата за неодамнешни настани. Исто така, може да имаат тешкотии при извршување на потешки задачи (плаќање сметки или телефонски повици).
Не е лесно да се живее со Алцхајмерова болест во напредна фаза
Алцхајмеровата болест често се дијагностицира во фаза на блага деменција, кога симптомите стануваат толку изразени што ниту семејството, ниту пријателите, ниту пациентот веќе не можат да ги негираат. Во оваа фаза, на пациентите им е потребна секојдневна помош. Често се агресивни и вознемирени, имаат проблеми со спиењето и доживуваат психози. Лицата со тешка деменција се инконтинентни, приковани в кревет, не зборуваат и веќе не можат да го препознаат своето семејство или блиските пријатели. Имаат проблеми со голтањето и се поподложни на инфекции.
Лекувањето го забавува напредокот на болеста
Не постои лек за Алцхајмерова болест. Лекувањето може само да го забави напредокот на болеста и да ги ублажи когнитивните, функционалните и бихејвиоралните симптоми. Можно е и краткорочно подобрување (до една година) на некои симптоми. Дополнително, лекувањето може да биде корисно за луѓето кои се грижат за пациент со деменција и да го продолжи времето што пациентот го поминува дома.
Важно е да се започне со лекување што е можно порано за да се зачуваат што е можно повеќе од когнитивните и функционалните способности на пациентот.
Литература
- Demenca [internet] Spominčica. Alzheimer Slovenija. Available at: https://www.spomincica.si/?page_id=166
- Dementia [internet] World Health Organization. Available at: https://www.who.int/novosti-room/fact-sheets/detail/dementia
- Kakutabi S, Wahanabe H, Murayama N. Green Tea Intake and Risks for Dementia, Alzheimer’s Disease, Mild Cognitive Impairment, and Cognitive Impairment: A Systematic Review. Nutrients 2019; 11; 1165-77.
- Livingston G, Huntley J, Sommerlad A et al. Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Comission. Lancet 2020; 396; 413-438.
- Edwards GA, Gamez N, Escobedo G et al. Modifiable Risk Factors for Alzheimer’s Disease. Front Aging Neurosci 2019; 11; 146.